Archeologia to nie tylko skarby i drogocenne artefakty. W serii artykułów postaram się udowodnić, że nawet niepozorne przedmioty są w stanie dostarczyć wielu ciekawych informacji. Wszystkie artefakty opisywane w tej serii zostały znalezione w trakcie poszukiwań na terenie Żyrardowa i w jego okolicy zrealizowanych w ramach funkcjonowania facebook’owej strony “Archeologia Żyrardowa i okolic”. Obecnie znajdują się w posiadaniu Muzeum Mazowsza Zachodniego w Żyrardowie. Najnowsze z nich pochodzą z lat 60-tych XX w., natomiast najstarsze związane są z epoką brązu.
Dominującym archeologicznym znaleziskiem jest ceramika, a w zasadzie fragmenty naczyń ceramicznych. Znaleźć je można podczas badań archeologicznych, a także podczas spacerów zarówno w mieście jak i poza nim. Nie posiadają żadnej wartości materialnej, często jednak stanowią nieocenione źródło historyczne. Pozwalają datować całe stanowiska archeologiczne (dawne osady lub cmentarzyska) i wiązać je z określoną społecznością. Przy ustalaniu chronologii znalezionego fragmentu ceramiki szczególnie pomocne są: kolor danego elementu, ornamenty/zdobienia, ślady wskazujące na technikę wykonania oraz kształt danego fragmentu. Uogólniając, im starsze naczynie, tym bardziej prymitywnie jest wykonane. Przez kogoś niewprawionego fragment takiego naczynia może zostać uznany za kamień. Dla ułatwienia sobie identyfikacji warto pamiętać, że ceramika jest podatna na uszkodzenia mechaniczne (znaleziony element można spróbować delikatnie zarysować, by upewnić się, że nasza interpretacja była prawidłowa), a w przekroju przypomina mocno przesuszoną glinę. W momencie odkrycia fragmentów ceramiki należy je zgłosić do Miejskiego Konserwatora Zabytków – jeśli znalezienia dokonano na terenie Żyrardowa, lub do Mazowieckiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, jeśli znalezisko pochodzi z poza miasta.
W trakcie naszych poszukiwań wielokrotnie natrafialiśmy na fragmenty naczyń datowane od epoki brązu po nowożytność, a nawet czasy współczesne. Po raz pierwszy na ceramikę z epoki brązu natknęliśmy się w trakcie prospekcji w 2020 r. w parku im. Karola Dittricha w Żyrardowie. Był to niewielki fragment, pochodzący z przydennej części naczynia. Można go wiązać z kulturą trzciniecką (1900/1800 – 1300 r. p.n.e.) lub kulturą łużycką (1700/1300 – 400 r. p.n.e.). Co się tyczy kultury łużyckiej – natknęliśmy się na nią również w 2021 r. w trakcie poszukiwań w lesie pod Żyrardowem. Tym razem były to trzy fragmenty różnych naczyń. Sądząc po stopniu wypalenia można je datować na wczesną epokę żelaza (700 – 400 r. p.n.e.), co pokrywa się z chronologią k.łużyckiej. Nie jest to duże zaskoczenie. Liczne stanowiska wiązane z jedną oraz drugą kulturą są rozsiane wokół Żyrardowa (np. w rejonie ul. Piastowskiej oraz ul. Młyńskiej), a w samym mieście, w 1940 r. natrafiono na skarb związany z kulturą przedłużycką (1550 – 1200 r. p.n.e.). O ile sam skarb doczekał się wielu publikacji, o tyle zwykle pomija się szerszy kontekst, jakim jest osadnictwo związane z epoką brązu na naszych ziemiach. Aby dokładniej zweryfikować gęstość zasiedlenia w danym okresie, należałoby przeprowadzić badania wykopaliskowe na dotychczas odkrytych stanowiskach, co z wielu przyczyn nie jest możliwe. Mimo ich dużego zagęszczenia, wciąż odkrywane są kolejne, jak miało to miejsce np. w 2020 r. Obok znanego nauce stanowiska wiązanego z k.trzciniecką odkryto stanowisko k.łużyckiej. Warto przy tym zaznaczyć, że mimo iż obie społeczności funkcjonowały w okresie epoki brązu, to nadal w powszechnym użyciu były narzędzia krzemienne oraz kamienne, które także można znaleźć zalegające luźno na powierzchni ziemi.
Białą plamą, jeśli chodzi o stanowiska archeologiczne z epoki brązu wciąż pozostają okoliczne lasy, jednak dzięki kolejnym badaniom poszukiwawczym stale zyskujemy nowe, cenne informacje.
W następnym artykule przeniesiemy się w okres nowożytny, w którym pozostaniemy na dłużej. Tak duży przeskok powodowany jest tym, że mimo bogatej średniowiecznej historii ziem powiatu żyrardowskiego wszelkie źródła materialne pozostają nieuchwytne w trakcie przeprowadzanych poszukiwań.
